ارتباطات بین فرهنگی

امروزه درعصر اطلاعات و جهانی­شدن، بیش از پیش زندگی انسان­ها در سرتاسر جهان از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ی، آموزشی و . به یکدیگر پیوند خورده و مرتبط شده است. نگاهی اجمالی به رویدادهای روزمره افراد نشان می­دهد که هر یک به نوعی در این شکل ارتباطات با یکدیگر شریک هستیم؛ از دانشجویی که برای تحصیل یا شرکت در کنفرانس به کشوری دیگر سفر می­کند، بازرگانی که برای فروش و صادرات محصولش به مذاکره با مسئولین اقتصادی کشورهای دیگر می­پردازد، توریستی که برای ترویج پیام صلح با دوچرخه سفر می­کند، مهاجری که از ترس جنگ از کشورش می­گریزد، یا کشوری که خود ترکیبی از فرهنگ­های متعدد است مانند کانادا. از سوی دیگر نمی­توان نقش رسانه­های نوین در بستر اینترنت (شبکه­های مجازی چون فیسبوک، توییتر، اینستگرام و . ) و برتری آن نسبت به رسانه­های سنتی، در ایجاد ارتباط، میان افراد مختلف فارغ از محدودیت­های زمانی و مکانی را نادیده انگاشت. این شکل از ارتباطات بین فرهنگ­های مختلف که محصول پیشرفت­های تکنولوژیک، نیازمندی­های زندگی مدرن و تحولات ی می­باشد تحت عنوان ارتباطات بین فرهنگی مطالعه می­شود. برای درک این مفهوم، جایگاه آن، اهمیت کاربست در مطالعات و راهبردهای اجرایی، ابتدا نیازمند درک مفهوم فرهنگ و ارتباطات هستیم.

فرهنگ به عنوان ارزش­های در حال تغییر، سنت­ها، روابط اجتماعی- ی و جهان­بینی است که توسط گروهی از افراد ایجاد شده و به اشتراک گذاشته می­شود. این افراد از طریق ترکیبی از عواملی چون تاریخ، موقعیت جغرافیایی، زبان، طبقه اجتماعی، مذهب و یا هویت مشترک به یکدیدگر پیوند خورده­اند» (Nieto, 2004: 146). از ویژگی­های اساسی فرهنگ اینست که آن­را می­آموزیم، بین نسل­ها منتقل می­شود، نمادین، قومی و پویاست (Samovar et al., 2010).

ارتباط، نیز عبارت است از: فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده، مشروط بر آنکه در گیرنده پیام، مشابهت معنا با معنای مورد نظر فرستنده پیام ایجاد شود» (محسنیان راد، 1369: 57).

وجه تشابه و درهم تنیدگی هر دو مفهوم در جامعه انسانی، ضرورت توجه به ارتباطات بین فرهنگی به عنوان زیر مجموعه فرهنگ و ارتباطات، را به خوبی نشان می­دهد. از دیدگاه هابرماس نیز آغاز فرهنگ ارتباطات است (رضی، 1377).

ارتباطات بین فرهنگی مطالعه ارتباط ببن افرادیست که به دلیل ادراک فرهنگی­ و نظام­های نمادین متمایز از یکدیگر، بر رویداد ارتباطی اثر می­گذارند (Samovar and Porter, 2013: 8). این ارتباط در سطوح مختلف نژادی، قومی، خرده فرهنگ­های منطقه­ای و بین نسلی برقرار می­شود (حاجیانی، 1381: 78). در مطالعات ارتباطات بین فرهنگی بر پنج مفهوم 1) ادراک (تفکر)، 2) الگوهای شناختی، 3) رفتارهای کلامی، 4) رفتارهای غیرکلامی و 5) اثر زمینه تمرکز می­شود (Samovar et al., 2010: 13).

ارتباط بین فرهنگی و انتقال پیام در بین فرهنگ­های یک کشور علاوه بر تاثیرپذیری و توانایی شناختی و رفتاری فرد، موجب کاهش اضطراب و نیاز به تعلق می­شود. بنابراین در اثر این تعاملات، سلیقه­ها، خواست­ها، مطالبات و انتظارات تمام افراد در فرهنگ­های مختلف به هم نزدیک شده و یکدیگر را در جهت انسجام ملی تقویت می­کنند (حاجیانی، 1381: 78). از سوی دیگر پذیرش (تحمل) این تفاوت­های فرهنگی، نژادی، مذهبی و رفتار در سطوح فراملی نیز آسان­تر شده و تضادها و تنش­های بین ملت­ها کاهش می­یابد.

به طور کلی می­توان اهمیت مطالعات بین­فرهنگی را در موارد زیر خلاصه کرد:

• شناخت بهتر هویت فردی
• تقویت تعاملات شخصی و اجتماعی
• کمک به حل سوء تفاهم­ها، سوء ارتباط و عدم اعتماد
• ارزش­گذاری به مسیرهای تقویت و غنی­سازی تمدن
• ایفای کارآمد نقش شهروندی در اجتماعات ملی (Hybels & Weaver, 2006).
• افزایش تنوع جمعیت­شناختی در جوامع محلی و الگوهای مهاجرتی بین­المللی
• ضرورت مطالعه در زمینه مباحث اقتصادی، تکنولوژیکی، صلح و اخلاقی (Martin & Nakayama, 2010).

پژوهش­ها در زمینه ارتباطات بین­فرهنگی می­توانند از دو سوی فرهنگی و ارتباطی درنظر گرفته شوند؛ سوی ارتباطی مواردی چون 1) اثرات متقابل بین فرستنده و گیرنده (از نظر ارزش، سنت­ها، روابط ی و اجتماعی، جهان­بینی، 2) رابطه میان پیام (کلامی و غیرکلامی) و بازخورد آن و 3) زمینه ارتباط از نظر تاریخی (گذشته، حال و آینده)، از سوی فرهنگی فاصله قدرتی¹ (نابرابری اجتماعی)، فردگرایی در مقابل جمع­گرایی²، نگی در مقابل مردانگی³، اجتناب از عدم اطمینان⁴، گرایش بلندمدت⁵ و فرهنگ با زمینه بالا یا پایین⁶. افزون بر این پژوهشگران در مطالعات ارتباطات بین­فرهنگی، با تمرکز بر موانعی که منجر به قضاوت­های پیشین قبل از ایجاد ارتباط بین افراد از فرهنگ­های متعدد شده و بر رویداد ارتباطی در زمان حال و آینده آن­ها اثر سوء دارد، می­کوشند تا با شناخت کامل این موانع، راه­حل­هایی در جهت رفع این آن­ها نیز مطرح کنند. این موارد عبارتند از: قوم­گرایی⁷، کلیشه­سازی⁸، تعصب⁹ و تبعیض¹⁰ (Hybels & Weaver, 2006).

زیرنویس:

1. Power distance
2. Individualism versus collectivism
3. Femininity versus masculinity
4. Uncertainty avoidance
5. Long-term orientation
6. High context versus low context
7. Ethnocentrism
8. Stereotyping
9. Prejudice
10. Discrimination

منابع:

حاجیانی، ابراهیم (1381). گفت­گوی بین فرهنگی و انسجام ملی (با تکیه بر نظریه کنش ارتباطی هابرماس، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم، شماره 12، صص 89-75.

رضی، حسین (١٣٧7). ارتباطات میان فرهنگی (تاریخ؛، مفاهیم و جایگاه)، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 6 و 7، صص 166-135.

محسنیان­راد، مهدی (1369)، ارتباط شناسی، ارتباطات انسانی (میان گروهی، جمعی)، تهران: سروش.

Hybels, S., & Weaver, R. (2006). Communicating Effectively (8th ed.), McGraw-Hill Humanities.

Martin, J. N. & Nakayama, T. K. (2010). Intercultural communication in contexts (5th Ed.), McGraw-Hill Companies.

Nieto, S. (2004). Affirming diversity: The sociocultural context of multicultural education (4th ed.), Boston, Mass: Allyn & Bacon.

Samovar, L. A., Porter, R. E., & McDaniel, E. R (2010). Intercultural Communication: A Reader (13th ed.), Wadsworth Cengage Learning.

Samovar, L. A., Porter, R. E., & McDaniel, E. R. (2013). Communication between cultures (8th ed.), Wadsworth Cengage Learning.

امروزه در عصر اطلاعات و جهانی­ شدن، بیش از پیش زندگی انسان­ها در سرتاسر جهان از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ی، آموزشی و . به یکدیگر پیوند خورده و مرتبط شده است. نگاهی اجمالی به رویدادهای روزمره افراد نشان می­دهد که هر یک به نوعی در این شکل ارتباطات با یکدیگر شریک هستیم؛ از دانشجویی که برای تحصیل یا شرکت در کنفرانس به کشوری دیگر سفر می­کند، بازرگانی که برای فروش و صادرات محصولش به مذاکره با مسئولین اقتصادی کشورهای دیگر می­پردازد، توریستی که برای ترویج پیام صلح با دوچرخه سفر می­کند، مهاجری که از ترس جنگ از کشورش می­گریزد، یا کشوری که خود ترکیبی از فرهنگ­های متعدد است مانند کانادا. از سوی دیگر نمی­توان نقش رسانه ­های نوین در بستر اینترنت (شبکه­ های مجازی چون فیسبوک، توییتر، اینستگرام و . ) و برتری آن نسبت به رسانه­ های سنتی، در ایجاد ارتباط، میان افراد مختلف فارغ از محدودیت­های زمانی و مکانی را نادیده انگاشت. این شکل از ارتباطات بین فرهنگ­های مختلف که محصول پیشرفت­های تکنولوژیک، نیازمندی­های زندگی مدرن و تحولات ی می­باشد تحت عنوان ارتباطات بین فرهنگی مطالعه می ­شود. برای درک این مفهوم، جایگاه آن، اهمیت کاربست در مطالعات و راهبردهای اجرایی، ابتدا نیازمند درک مفهوم فرهنگ و ارتباطات هستیم.

فرهنگ به عنوان ارزش­های در حال تغییر، سنت­ها، روابط اجتماعی- ی و جهان­بینی است که توسط گروهی از افراد ایجاد شده و به اشتراک گذاشته می­شود. این افراد از طریق ترکیبی از عواملی چون تاریخ، موقعیت جغرافیایی، زبان، طبقه اجتماعی، مذهب و یا هویت مشترک به یکدیدگر پیوند خورده­اند» (Nieto, 2004: 146).  از ویژگی­های اساسی فرهنگ اینست که آن­را می­آموزیم، بین نسل­ها منتقل می­شود، نمادین، قومی و پویاست (Samovar et al., 2010).

ارتباط، نیز عبارت است از: فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده، مشروط بر آنکه در گیرنده پیام، مشابهت معنا با معنای مورد نظر فرستنده پیام ایجاد شود» (محسنیان راد، 1369: 57).

وجه تشابه و درهم تنیدگی هر دو مفهوم در جامعه انسانی، ضرورت توجه به ارتباطات بین فرهنگی به عنوان زیر مجموعه فرهنگ و ارتباطات، را به خوبی نشان می­دهد. از دیدگاه هابرماس نیز آغاز فرهنگ ارتباطات است (رضی، 1377).

ارتباطات بین فرهنگی مطالعه ارتباط ببن افرادیست که به دلیل ادراک فرهنگی­ و نظام­های نمادین متمایز از یکدیگر، بر رویداد ارتباطی اثر می­گذارند (Samovar and Porter, 2013: 8). این ارتباط در سطوح مختلف نژادی، قومی، خرده فرهنگ­های منطقه­ای و بین نسلی برقرار می­شود (حاجیانی، 1381: 78). در مطالعات ارتباطات بین فرهنگی بر پنج مفهوم 1) ادراک (تفکر)، 2) الگوهای شناختی، 3) رفتارهای کلامی، 4) رفتارهای غیرکلامی و 5) اثر زمینه تمرکز می­شود (Samovar et al., 2010: 13).

ارتباط بین فرهنگی و انتقال پیام در بین فرهنگ­های یک کشور علاوه بر تاثیرپذیری و توانایی شناختی و رفتاری فرد، موجب کاهش اضطراب و نیاز به تعلق می­شود. بنابراین در اثر این تعاملات، سلیقه ­ها، خواست­ها، مطالبات و انتظارات تمام افراد در فرهنگ­های مختلف به هم نزدیک شده و یکدیگر را در جهت انسجام ملی تقویت می­کنند (حاجیانی، 1381: 78). از سوی دیگر پذیرش (تحمل) این تفاوت­های فرهنگی، نژادی، مذهبی و رفتار در سطوح فراملی نیز آسان­تر شده و تضادها و تنش­های بین ملت­ها کاهش می­یابد.

به طور کلی می­توان اهمیت مطالعات بین ­فرهنگی را در موارد زیر خلاصه کرد:

• شناخت بهتر هویت فردی
• تقویت تعاملات شخصی و اجتماعی
• کمک به حل سوء تفاهم­ها، سوء ارتباط و عدم اعتماد
• ارزش­گذاری به مسیرهای تقویت و غنی سازی تمدن
• ایفای کارآمد نقش شهروندی در اجتماعات ملی (Hybels & Weaver, 2006).
• افزایش تنوع جمعیت ­شناختی در جوامع محلی و الگوهای مهاجرتی بین­ المللی
• ضرورت مطالعه در زمینه مباحث اقتصادی، تکنولوژیکی، صلح و اخلاقی (Martin & Nakayama, 2010).

پژوهش­ها در زمینه ارتباطات بین­ فرهنگی می­توانند از دو سوی فرهنگی و ارتباطی درنظر گرفته شوند؛ سوی ارتباطی مواردی چون 1) اثرات متقابل بین فرستنده و گیرنده (از نظر ارزش، سنت­ها، روابط ی و اجتماعی، جهان­ بینی، 2) رابطه میان پیام (کلامی و غیرکلامی) و بازخورد آن و 3) زمینه ارتباط از نظر تاریخی (گذشته، حال و آینده)، از سوی فرهنگی فاصله قدرتی¹ (نابرابری اجتماعی)، فردگرایی در مقابل جمع­گرایی²، نگی در مقابل مردانگی³، اجتناب از عدم اطمینان⁴، گرایش بلندمدت⁵ و فرهنگ با زمینه بالا یا پایین⁶. افزون بر این پژوهشگران در مطالعات ارتباطات بین­ فرهنگی، با تمرکز بر موانعی که منجر به قضاوت­های پیشین قبل از ایجاد ارتباط بین افراد از فرهنگ­های متعدد شده و بر رویداد ارتباطی در زمان حال و آینده آن­ها اثر سوء دارد، می­کوشند تا با شناخت کامل این موانع، راه­ حل­هایی در جهت رفع این آن­ها نیز مطرح کنند. این موارد عبارتند از: قوم­گرایی⁷، کلیشه­ سازی⁸، تعصب⁹ و تبعیض¹⁰ (Hybels & Weaver, 2006).

زیرنویس:

1. Power distance
2. Individualism versus collectivism
3. Femininity versus masculinity
4. Uncertainty avoidance
5. Long-term orientation
6. High context versus low context
7. Ethnocentrism
8. Stereotyping
9. Prejudice
10. Discrimination

منابع:

حاجیانی، ابراهیم (1381). گفت­گوی بین فرهنگی و انسجام ملی (با تکیه بر نظریه کنش ارتباطی هابرماس، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم، شماره 12، صص 89-75.

رضی، حسین (١٣٧7). ارتباطات میان فرهنگی (تاریخ؛، مفاهیم و جایگاه)، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 6 و 7، صص 166-135.

محسنیان­ راد، مهدی (1369)، ارتباط شناسی، ارتباطات انسانی (میان گروهی، جمعی)، تهران: سروش.

Hybels, S., & Weaver, R. (2006). Communicating Effectively (8th ed.), McGraw-Hill Humanities.

Martin, J. N. & Nakayama, T. K. (2010). Intercultural communication in contexts (5th Ed.), McGraw-Hill Companies.

Nieto, S. (2004). Affirming diversity: The sociocultural context of multicultural education (4th ed.), Boston, Mass: Allyn & Bacon.

Samovar, L. A., Porter, R. E., & McDaniel, E. R (2010). Intercultural Communication: A Reader (13th ed.), Wadsworth Cengage Learning.

Samovar, L. A., Porter, R. E., & McDaniel, E. R. (2013). Communication between cultures (8th ed.), Wadsworth Cengage Learning.

شیوع ویروس COVID-19 در اواخر سال میلادی 2019 در چین و گسترش جهانی آن به دیگر کشورها، موانع و محدودیتهای متعددی را ایجاد کرد و زندگی روزمره انسان­ها و اشکال مختلف ارتباط را مختل نموده است. خطرات همه ­گیری این ویروس در مقابل دیگر بیماریهای واگیردار، علی­رغم نرخ مرگ ­و ­میر کمتر، به­ دلیل ناشناخته بودن، علائم مشابه با سرماخوردگی معمولی، پنهان­ بودن افراد مبتلا، نبود درمان قطعی و واکسن برای پیش­گیری، کشورها را مم به اجرای مداخلات خاصی برای مقابله با این بیماری کرده است. این مداخلات عمدتا اقدامات جدی در منع یا کاهش هرگونه تجمع عمومی، به منظور کاهش ارتباطات فیزیکی، در مراکز تفریحی، خرید، ورزشی، آرامگاهها، بهمراه تعطیلی مدارس و مراکز دانشگاهی/آموزشی و تمامی مناسبات اجتماعی (مانند حذف تمامی برنامه های نوروزی در سازمان ملل)، ی (تعطیلی مجلس) و حتی مذهبی (برگزار نشدن فریضه نماز جمعه) را شامل می شود. دامنه این محدودیتها علاوه بر سطوح بین فردی، گروهی و قومی در کشورها، به سطح بین المللی نیز نفوذ کرده است. به طور مثال آمریکا به مدت 30 روز از 11 مارچ سال 2020، تمامی پروازهای ورودی و خروجی خود به اروپا را به تعویق انداخته است. این حجم از محدودیت در سطح بین المللی به دلیل اپیدمیک جهانی شیوه مدیریت نوینی را برای حل این بحران با تاکید بر ارتباطات طلب می­کند. به بیان دیگر در این فضای فیزیکی مختل شده، چطور میتوان شکل دیگری از فضای ارتباطی را پیش روی افراد قرار داد تا بتوانند از این بحران جهانی عبور کنند.

Broadband Commission for Sustainable Development, 2018, p: 18

در این مطلب ابتدا کوشش شده است تا با نگاهی مختصر به ارتباطات بین فردی، ارتباط بین فرهنگی و چالشهای آن در دوران کنونی، بر اساس مطالعات و دیدگاه صاحبنظران پیشنهاداتی برای عبور از بحران ارائه شود.

ارتباطات بین فردی

به ارتباط یک نفر با یک نفر و یا چند نفر دیگر ارتباط بین فردی گفته میشود. این نوع ارتباطات، شامل گفتگو، مصاحبه و مذاکره چهره به چهره و مذاکره گروهی میباشد (پورحسین، 1393). ارتباط میان فردی را میتوان به عنوان فرایندی تعاملی که در جریان آن دو نفر پیامهایی را ارسال و دریافت میکنند، توصیف کرد. بنابراین لازمه این ارتباط، دادن و گرفتن است و همچنین در فرایند ارتباط، عنصر اطلاعات و رابطه همیشه با هم هستند (کرمی و علم الهدی، 1394 به نقل از: برکو و همکاران، 1386: 158).

ارتباطات گروهی و بین فرهنگی

وقتی ارتباط افراد از سه نفر بیشتر شود، روابط ایشان ارتباطات گروهی را تشکیل میدهد. همین روابط در ساختار سازمان، ارتباطات سازمانی نام میگیرد و اگر میان افراد از چند فرهنگ رخ دهد، ارتباطات میان فرهنگی خوانده میشود (کرمی و علم الهدی، 1394 ایدی، 2009 : 19). ارتباطات بین فرهنگی را در درجه اول میتوان ناظر بر ارتباطات مبتنی بر اشتراکات بین فرهنگی دانست. اما وما همه ارتباطات بین فرهنگی مبتنی بر اشتراکها نیست، بلکه بسیاری از آنها همراه با تضاد و عدم انطباق فرهنگی و اجتماعی است که ریشه در انگاره های ذهنی، عصبیت های فردی، قومی و اجتماعی دارد (عاملی، 1398).

هم زمانی فرهنگی

به نظر می رسد پارادایمی بر کل فرهنگ شناسی جدید سایه افکنده است که بستر جدیدی از نظریه ها و مطالعات فرهنگی را به وجود می آورد. هم زمانی فرهنگی اشاره به دسترسی های هم زمان در درون فرهنگ دارد که موجب میشود مطالعه فرهنگ در قالب های مطلق و سنتی قدیم امکان پذیر نباشد و در صورت تاکید بر پاردایم سنتی مطالعه فرهنگ، بخش مهمی از فرهنگ جامعه نادیده گرفته شود. از جمله میتوان به مفهوم دوییت واقعی – مجازی بودن فرهنگ یا دوجهانی/دوفضایی شدن اشاره نمود. فرهنگ جدید در بستر دو فضایی باز تولید می شود و مسیر متفاوتی در زندگی ایجاد میکند (عاملی، 1398).

چالشها و راهکارها در فضای بحران کرونا

برخی معتقدند این محدودیت در شرایط قرنطینه اختیاری، با بازگشت دوباره به فضای خانواده، میتواند فرصت برای انتقال عناصر فرهنگی فراموش شده در قالب قصه گویی و بازیهای جمعی را فراهم آورد و به تقویت حاقظه تاریخی جامعه یاری رساند (نظری مقدم، 1398). از دیدگاه اولریش بک، جامعه بشری با خطرات بزرگ جهانی روبروست که هستی جمعی انسانها را تهدید میکند، در نتیجه ابن شرایط، شهروندان آگاه و مسئولی را میطلبد تا با افزایش، درک نسبت به شرایط خاص اضطراری، در کمک و مدیریت بحران دیگران را یاری برساند. به بیان ادگار مورن، برای مقابله با این مارپیچ نابودی، نیازمند مقاومت و ایستادگی خودمختاری فردی و قبول مسئولیت شخصی هستیم (فاضلی، 1398). چهار فرآیند توانمندسازی فردی در بحران که به 4Cs شناخته میشود عبارتند از: تفکر انتقادی¹، خلاقانه²، ارتباطات³ و تعاون⁴ (فاضلی، 1398، به نقل از یووال نوح هراری).

به طور مثال از سوی کتابخانه ملی نزدیک به 2300 کتاب صوتی برای کودکان در این شرایط به صورت رایگان ارائه شده است.

حال آنکه یکی از چالشهای پیش رو برای برقرای ارتباطات صحیح مجازی، ایجاد اعتبار از طریق شفافیت، صحت، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و فضای تعاملی برای پاسخگویی به پرسشهای افراد در زمینه این بیماری است. خوشبختانه مراکز معتبر دانشگاهی و پزشکی در این زمینه اقدامات قابل توجهی انجام داده اند. به طور مثال میتوان به راه اندازی صفحه اینستگرامی با نام کرونا برای عَموم (corona_va_amoom) از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران، پویش قرنطینه اختیاری حداکثری در تلگرام و اینستگرام همراه با شعار تعاملی #در_خانه_بمانیم از سوی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با حمایت خبرگزاری ایسنا اشاره کرد. بسیج اطلاع رسانی سازمات بهداشت جهانی برای مقابله با اخبار جعلی رویکرد تامل برانگیزی را برای مقابله از انتشار و گرایش به مطالب گمراه کننده اجرا نموده است به طور مثال هنگام جستجوی هشتگ coronavirus، پیغامی روی صفحه ظاهر می شود که شما را برای دریافت اخبار و اطلاعات موثق در این زمینه به صفحه مجازی یا سایت اینترنتی خود ارجاع میدهد.

تغییر شکل روابط بین فردی به دلیل مشغله های کاری در سالهای اخیر، ارتباطات خانودگی، دوستانه و به بیان دیگر صله رحم را تنها به ارسال پیام کوتاه در شبکه های مجازی تقلیل داده است. حال آنکه افراد در این شرایط می توانند از طریق تماسهای آنلاین صوتی و تصویری علی رغم حفظ محدودیتهای رفت و آمد در شرایط قرنطینه، به نوعی تبادل احساسات از طریق صدا و ارتباط غیر کلامی (واکنشهای احساس صورت) در دنیای دوم روی آورند.

در ارتباطات بین فرهنگی اما شرایط به گونه دیگری رخ داده است. در تعاملات ی دست دادن نوعی ارتباط غیرکلامی (زبان بدن) با مفاهیم انتقال دوستی، همراهی، وحدت و . را به نمایش می گذارد. حال این عمل رفتاری به دلیل حفظ نکات بهداشتی و پیشگیری از اتقال ویروس تحت الشعاع قرار گرفته است، به طور مثال هورست زهوفر (وزیر کشورآلمان) در جلسه ای برای رسیدگی به پناهجویان در یونان و ترکیه از دست دادن با آنگلا مرکل (صدراعظم این کشور) خودداری کرد. از سوی یگر عمل دست دادن همراه با جنبه های خاصی از شوخی و طنز یا ابتکار در تغییر شکل به خم کردن سر، دست روی سینه گذاشتن، زدن مشت، آرنج یا پاهای خود به یکدیگر تبدیل شده است.

از دیگر چالشهای پیش رو نبود زیرساختهای لازم نرم افزاری و سخت افزاری دنیای مجازی بالاخص برای سالمندان و مناطق محروم روستایی میباشد. به طور مثال افراد در سنین بالا به دلیل نداشتن آگاهی کافی از شبکه های مجازی یا عدم دسترسی به اینترنت پر سرعت بویژه در جوامع کمتر توسعه یافته محلی، ملی، فراملی ارتباطات آن­ها را تنها محدود به شبکه های سنتی رادیو و تلوزیون می کند. بدین ترتیب متولیان در این زمینه میتونند با در اختیار گزاردن پوششهای اینترنت بهتر و یا آموزش این گروه را در بهره وری از فضای مجازی یاری رسانند.

در پژوهشی درباره اثر رسانه های جمعی بر اقدامات پیشگرانه ویروس مرس، پژوهشگران به این نتیجه دست یافتند که همچنان ارتباطات میان فردی بر اساس جریان دو مرحله ای ارتباطات نقش موثر و به عنوان متغیر میانجی به شمار می رود. به بیان دیگر رابطه مواجهه با رسانه و انجام عمل پیشگیرانه به صورت غیرمستقیم میباشد. تعامل با افراد نزدیک (فامیل، دوستان، همکاران و . ) میتواند سطح درک فرد را از جدی بودن خطر بیماری بالا برده و در تصمیم گیری نسبت به اقدامات پیشگیرانه از ابتلا به بیماری اثر بگذارد (Ludolph, 2017).

انگ اجتماعی⁵

انگ اجتماعی در حوزه سلامت به رابطه منفی بین فرد بیمار (یا دارای علائم بیماری) و گروهی از افراد گفته می شود. در یک اپیدمی، به اینچنین افرادی، کلیشه، انگ و برچسب تبعیض آمیز زده می شود و از اجتماعات داخلی بین فردی (خانواده و دوستان)، قومی یا بین المللی طرد میگردند. این رفتارهای تبعیض آمیز و انگ اجتماعی در مورد ویروس COVID-19 به دلیل جدید و ناشناخته بودن، ترس از ابتلا و شیوع سریع آن نسبت به دیگر موارد مشابه شدت بیشتری دارد و ممکن است پیامدهای مخاطره آمیزی چون پنهان کردن بیماری از سوی افراد، عدم پیگیری کار درمانی یا نادیده گرفتن رفتارهای پیشگیرانه و سلامت محور منجر شود. به منظور مقابله با انگ اجتماعی سه اقدام موثر عبارتند از:

1.      احترام به افراد و توانمندسازی آنها از طریق تمامی راههای ارتباطی و رسانه ای

اطلاعاتی که در اختیار مخاطبان قرار می گیرد در جهت آگاهی بخشی کامل از بیماری، تعداد مبتلایان، بهبودیافتگان، ارائه پیامهای مثبت و امیدبخش از راههای پیشگیری و یافتن درمانهای احتمالی باشد. از سوی دیگر از تاکید صرف بر تعداد قربانیان، استفاده از واژه های اغراق آمیز و ترس برانگیز مشابهت با بیماریهایی چون طاعون، دادن برچسبهای نادرست و نژادپرستانه به بیماری "ویروس ووهان"، "ویروس چینی"، "ویروس آسیایی"، اشاره به افرادی که بیماری را منتشر کرده یا به دیگران سرایت داده اند، خودداری شود.

انتشار پرچم چین در یک رونامه دانمارکی با تغیردادن ستاره ها با ویروس کرونا

مجله آلمانی Der Spiegel

2.      حمایت از ارائه نقش و مسئولیت پذیری

دولتها، شهروندان، رسانه ها، افراد معروف و تاثیرگذار مذهبی، مشهور در فضای واقعی یا مجازی هر کدام می توانند به نحوی در کاهش انگ اجتماعی از بیماری و در نهایت کنترل بحران، کاهش تنش، افزایش همیاری افراد در دوران سخت به دیگران یاری برسانند. با گردآوری داده های موثق از منابع معتبر، کوشش شود این پیامها به سریعترین و ارزانترین راه ممکن (شبکه های مجازی) بین افراد انتشار یابد. به طور مثال میتوان با راه اندازی پویشهای مردمی در ایجاد فضای شادتر در دوران ترس و اضطراب بحران، از افرادی که بهبود یافته اند، امید رابه مردم بازگرداند. به طور مثال در ایران پویش #مدافع_سلامت از زحمات پزشکان و پرستاران که به نوعی در خط مقدم این بیماری هستند، قدردانی به عمل آید.

3.      انتشار پیامهای ارتباطی

در طراحی و انتشار پیامهای ارتباطی در زمینه سلامت در زمان بحران باید کوشش شود تا از صحت علمی محتوا، انسجام و قابلیت اجرایی عمل توصیه شده اطمینان حاصل کرد. از سوی دیگر در شیوه های اجرای پیام از تکنیکهای متقاعدسازی و خلاقیت غافل نشد(Johns Hopkins Center for Communication Programs, 2020).

به طور مثال پخش پیامهای نادرست در شبکه های مجازی منجر به بروز پیامدهای جبران ناپذیر و خطر مرگ در میان مردم به دلیل مصرف الکل صنعتی شد.

تحلیل گفتمانی چهار اینفوگرافیک منتشر شده در رومه نیویورک تایمز برای آگاه رسانی و پیشگیری از بیماری ابولا در سال 2014 بر اساس سه متغیر رنگ (سرد و گرم)، زمینه فرهنگی (بالا و پایین) و نوع فرهنگ (جمع گرا و فردگرا) نشان داد که استفاده از رنگهای گرم در تصویر میزان درک خطر را افزایش میدهد. از سوی دیگر بصری سازی داده ها در میان فرهنگ زمینه بالا و جمع گرا (مانند چین و ژاپن) به دلیل پذیرش پیام به صورت غیرمستقیم اثربخشتر است. همچنین در این پژوهش پیشنهاد شد به دلیل اثربخشی محتوای بصری در مقابل متن بهتر است تا جای ممکن داده ها به صورت شکل و نمودار مقایسه ای ارئه شود و برای درک بهتر اطلاعات مختصر تشریحی هم در کنار تصاویر قرار گیرد. (Welhausen, 2015).

ارتباطات بحران⁶ و مخاطره⁷

در برون رفت از رخدادهای ناگهانی طبیعی، اجتماعی، سلامت محور و .، راهکارهای کنترل آن تحت عنوان مدیریت ارتباطات بحران در پژوهشها و مطالعات متعدد صحبت شده است. هرچند در کنار این موضوع کنترل عوامل شناخته شده که ممکن است در آینده شرایط زندگی افراد یک اجتماع را درگیر کند به عنوان ارتباطات مخاطره یا ریسک در نطر گرفته می شود. علی رغم تفاوتهای اندک، در بیشتر موارد این دو مبحث دارای اشتراکات متعددی می باشد. در مدل پیش رو با ترکیب مولفه های دو شکل ارتباطات ذکرشده به فرایندی کاربردی برای روبروشدن با بحرانهای اضطراری فراهم آورده است.

مدل مفهومی ارتباطات مخاطره آمیز بحرانی (Seeger et al., 2018)

در زمینه ارتباطات بحران، موسسه کارگزار روابط عمومی نیز شش گام موثر در زمینه مدیریت رسانه ای کرونا را پیشنهاد داده است:

• ارتباطات و آگاهی رسانی
• تشویق به مشارکت
• مدیریت شایعات و اطلاعات گمراه کننده
• آموزش و ظرفیت سازی
•  مستندسازی و ارزیابی

منابع

پورحسین، رضا (1393). روان شناسی ارتباطات وتبلیغات، معرفی برخی شیوه های تبلیغاتی و ارتباطات با استفاده از یافته های روان شناختی: جزوه درسی، دانشگاه تهران.

کرمی، محمدتقی و علم الهدی، سیدعبدالرسول (1394). ارتباط عفیفانه به مثابه نظریهای فرهنگی-ارتباطی، معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 3، صص 48-27.

عاملی، سعیدرضا (1398). مفهوم فرهنگ و ارتباطات بین فرهنگی: جزوه درسی درس ارتباطات بین فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

فاضلی، نعمت الله، برای نجات جامعه باید مسئولانه، خلاقانه، نقادانه و همکارانه مبارزه کنیم، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 21 اسفند 1398، https://bit.ly/2U7AsTO.

نظری مقدم، جواد، کرونا، یک تلنگر؛ وم یادآوری ریشه های فرهنگی و دینی، خبرگزاری بین المللی قرآنی، 13 اسفند 1398، https://bit.ly/2vkY8vp.

راهنمایی پیشنهادی مدیریت رسانه ای ویروس کرونا، شبکه روابط عمومی؛ شارا، 6 اسفند 1398، https://bit.ly/2TPhuCe.

Broadband Commission for Sustainable Development (2018), Working Group on Epidemic

Preparedness: Preventing the spread of epidemics using ICT. Broadband Commission for

.Sustainable Development

Ludolp , R., Schulz, P.J & Chen, l. (2018) Investigating the Effects of Mass Media Exposure on the Uptake of Preventive Measures by Hong Kong Residents during the 2015 MERS Outbreak: The Mediating Role of Interpersonal Communication and the Perception of Concern, Journal of Health Communication, 23:1, 1-8, DOI: 10.1080/10810730.2017.1388455.

Seeger MW, Pechta LE, Price SM, Lubell KM, Rose DA, Sapru S, Chansky MC, Smith BJ. A Conceptual Model for Evaluating Emergency Risk Communication in Public Health. Health Secur. 2018 May/Jun;16(3):193-203. doi: 10.1089/hs.2018.0020.

Social Stigma associated with COVID-19: A guide to preventing and addressing social stigma, Johns Hopkins Center for Communication Programs, 24 February 2020.

Welhausen, C.A. (2015). Visualizing a Non-Pandemic: Considerations for Communicating Public Health Risks in Intercultural Contexts, Technical Communication, 62:4, 244-257.

زیرنویس:

1. Critical Thinking
2. Creativity
3. Communication
4. Cooperation
5. Social Stigma
6. Crisis Communication
7. Risk Communication

شیوع ویروس COVID-19 در اواخر سال میلادی 2019 در چین و گسترش جهانی آن به دیگر کشورها، موانع و محدودیتهای متعددی را ایجاد کرد و زندگی روزمره انسان­ها و اشکال مختلف ارتباط را مختل نموده است. خطرات همه ­گیری این ویروس در مقابل دیگر بیماریهای واگیردار، علی­رغم نرخ مرگ ­و ­میر کمتر، به­ دلیل ناشناخته بودن، علائم مشابه با سرماخوردگی معمولی، پنهان­ بودن افراد مبتلا، نبود درمان قطعی و واکسن برای پیش­گیری، کشورها را مم به اجرای مداخلات خاصی برای مقابله با این بیماری کرده است. این مداخلات عمدتا اقدامات جدی در منع یا کاهش هرگونه تجمع عمومی، به منظور کاهش ارتباطات فیزیکی، در مراکز تفریحی، خرید، ورزشی، آرامگاهها، بهمراه تعطیلی مدارس و مراکز دانشگاهی/آموزشی و تمامی مناسبات اجتماعی (مانند حذف تمامی برنامه های نوروزی در سازمان ملل)، ی (تعطیلی مجلس) و حتی مذهبی (برگزار نشدن فریضه نماز جمعه) را شامل می شود. دامنه این محدودیتها علاوه بر سطوح بین فردی، گروهی و قومی در کشورها، به سطح بین المللی نیز نفوذ کرده است. به طور مثال آمریکا به مدت 30 روز از 11 مارچ سال 2020، تمامی پروازهای ورودی و خروجی خود به اروپا را به تعویق انداخته است. این حجم از محدودیت در سطح بین المللی به دلیل اپیدمیک جهانی شیوه مدیریت نوینی را برای حل این بحران با تاکید بر ارتباطات طلب می­کند. به بیان دیگر در این فضای فیزیکی مختل شده، چطور میتوان شکل دیگری از فضای ارتباطی را پیش روی افراد قرار داد تا بتوانند از این بحران جهانی عبور کنند.

Broadband Commission for Sustainable Development, 2018, p: 18

در این مطلب ابتدا کوشش شده است تا با نگاهی مختصر به ارتباطات بین فردی، ارتباط بین فرهنگی و چالشهای آن در دوران کنونی، بر اساس مطالعات و دیدگاه صاحبنظران پیشنهاداتی برای عبور از بحران ارائه شود.

ارتباطات بین فردی

به ارتباط یک نفر با یک نفر و یا چند نفر دیگر ارتباط بین فردی گفته میشود. این نوع ارتباطات، شامل گفتگو، مصاحبه و مذاکره چهره به چهره و مذاکره گروهی میباشد (پورحسین، 1393). ارتباط میان فردی را میتوان به عنوان فرایندی تعاملی که در جریان آن دو نفر پیامهایی را ارسال و دریافت میکنند، توصیف کرد. بنابراین لازمه این ارتباط، دادن و گرفتن است و همچنین در فرایند ارتباط، عنصر اطلاعات و رابطه همیشه با هم هستند (کرمی و علم الهدی، 1394 به نقل از: برکو و همکاران، 1386: 158).

ارتباطات گروهی و بین فرهنگی

وقتی ارتباط افراد از سه نفر بیشتر شود، روابط ایشان ارتباطات گروهی را تشکیل میدهد. همین روابط در ساختار سازمان، ارتباطات سازمانی نام میگیرد و اگر میان افراد از چند فرهنگ رخ دهد، ارتباطات میان فرهنگی خوانده میشود (کرمی و علم الهدی، 1394 ایدی، 2009 : 19). ارتباطات بین فرهنگی را در درجه اول میتوان ناظر بر ارتباطات مبتنی بر اشتراکات بین فرهنگی دانست. اما وما همه ارتباطات بین فرهنگی مبتنی بر اشتراکها نیست، بلکه بسیاری از آنها همراه با تضاد و عدم انطباق فرهنگی و اجتماعی است که ریشه در انگاره های ذهنی، عصبیت های فردی، قومی و اجتماعی دارد (عاملی، 1398).

هم زمانی فرهنگی

به نظر می رسد پارادایمی بر کل فرهنگ شناسی جدید سایه افکنده است که بستر جدیدی از نظریه ها و مطالعات فرهنگی را به وجود می آورد. هم زمانی فرهنگی اشاره به دسترسی های هم زمان در درون فرهنگ دارد که موجب میشود مطالعه فرهنگ در قالب های مطلق و سنتی قدیم امکان پذیر نباشد و در صورت تاکید بر پاردایم سنتی مطالعه فرهنگ، بخش مهمی از فرهنگ جامعه نادیده گرفته شود. از جمله میتوان به مفهوم دوییت واقعی – مجازی بودن فرهنگ یا دوجهانی/دوفضایی شدن اشاره نمود. فرهنگ جدید در بستر دو فضایی باز تولید می شود و مسیر متفاوتی در زندگی ایجاد میکند (عاملی، 1398).

چالشها و راهکارها در فضای بحران کرونا

برخی معتقدند این محدودیت در شرایط قرنطینه اختیاری، با بازگشت دوباره به فضای خانواده، میتواند فرصت برای انتقال عناصر فرهنگی فراموش شده در قالب قصه گویی و بازیهای جمعی را فراهم آورد و به تقویت حاقظه تاریخی جامعه یاری رساند (نظری مقدم، 1398). از دیدگاه اولریش بک، جامعه بشری با خطرات بزرگ جهانی روبروست که هستی جمعی انسانها را تهدید میکند، در نتیجه ابن شرایط، شهروندان آگاه و مسئولی را میطلبد تا با افزایش، درک نسبت به شرایط خاص اضطراری، در کمک و مدیریت بحران دیگران را یاری برساند. به بیان ادگار مورن، برای مقابله با این مارپیچ نابودی، نیازمند مقاومت و ایستادگی خودمختاری فردی و قبول مسئولیت شخصی هستیم (فاضلی، 1398). چهار فرآیند توانمندسازی فردی در بحران که به 4Cs شناخته میشود عبارتند از: تفکر انتقادی¹، خلاقانه²، ارتباطات³ و تعاون⁴ (فاضلی، 1398، به نقل از یووال نوح هراری).

به طور مثال از سوی کتابخانه ملی نزدیک به 2300 کتاب صوتی برای کودکان در این شرایط به صورت رایگان ارائه شده است.

حال آنکه یکی از چالشهای پیش رو برای برقرای ارتباطات صحیح مجازی، ایجاد اعتبار از طریق شفافیت، صحت، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و فضای تعاملی برای پاسخگویی به پرسشهای افراد در زمینه این بیماری است. خوشبختانه مراکز معتبر دانشگاهی و پزشکی در این زمینه اقدامات قابل توجهی انجام داده اند. به طور مثال میتوان به راه اندازی صفحه اینستگرامی با نام کرونا برای عَموم (corona_va_amoom) از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران، پویش قرنطینه اختیاری حداکثری در تلگرام و اینستگرام همراه با شعار تعاملی #در_خانه_بمانیم از سوی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با حمایت خبرگزاری ایسنا اشاره کرد. بسیج اطلاع رسانی سازمات بهداشت جهانی برای مقابله با اخبار جعلی رویکرد تامل برانگیزی را برای مقابله از انتشار و گرایش به مطالب گمراه کننده اجرا نموده است به طور مثال هنگام جستجوی هشتگ coronavirus، پیغامی روی صفحه ظاهر می شود که شما را برای دریافت اخبار و اطلاعات موثق در این زمینه به صفحه مجازی یا سایت اینترنتی خود ارجاع میدهد.

تغییر شکل روابط بین فردی به دلیل مشغله های کاری در سالهای اخیر، ارتباطات خانودگی، دوستانه و به بیان دیگر صله رحم را تنها به ارسال پیام کوتاه در شبکه های مجازی تقلیل داده است. حال آنکه افراد در این شرایط می توانند از طریق تماسهای آنلاین صوتی و تصویری علی رغم حفظ محدودیتهای رفت و آمد در شرایط قرنطینه، به نوعی تبادل احساسات از طریق صدا و ارتباط غیر کلامی (واکنشهای احساس صورت) در دنیای دوم روی آورند.

در ارتباطات بین فرهنگی اما شرایط به گونه دیگری رخ داده است. در تعاملات ی دست دادن نوعی ارتباط غیرکلامی (زبان بدن) با مفاهیم انتقال دوستی، همراهی، وحدت و . را به نمایش می گذارد. حال این عمل رفتاری به دلیل حفظ نکات بهداشتی و پیشگیری از اتقال ویروس تحت الشعاع قرار گرفته است، به طور مثال هورست زهوفر (وزیر کشورآلمان) در جلسه ای برای رسیدگی به پناهجویان در یونان و ترکیه از دست دادن با آنگلا مرکل (صدراعظم این کشور) خودداری کرد. از سوی یگر عمل دست دادن همراه با جنبه های خاصی از شوخی و طنز یا ابتکار در تغییر شکل به خم کردن سر، دست روی سینه گذاشتن، زدن مشت، آرنج یا پاهای خود به یکدیگر تبدیل شده است.

از دیگر چالشهای پیش رو نبود زیرساختهای لازم نرم افزاری و سخت افزاری دنیای مجازی بالاخص برای سالمندان و مناطق محروم روستایی میباشد. به طور مثال افراد در سنین بالا به دلیل نداشتن آگاهی کافی از شبکه های مجازی یا عدم دسترسی به اینترنت پر سرعت بویژه در جوامع کمتر توسعه یافته محلی، ملی، فراملی ارتباطات آن­ها را تنها محدود به شبکه های سنتی رادیو و تلوزیون می کند. بدین ترتیب متولیان در این زمینه میتونند با در اختیار گزاردن پوششهای اینترنت بهتر و یا آموزش این گروه را در بهره وری از فضای مجازی یاری رسانند.

در پژوهشی درباره اثر رسانه های جمعی بر اقدامات پیشگرانه ویروس مرس، پژوهشگران به این نتیجه دست یافتند که همچنان ارتباطات میان فردی بر اساس جریان دو مرحله ای ارتباطات نقش موثر و به عنوان متغیر میانجی به شمار می رود. به بیان دیگر رابطه مواجهه با رسانه و انجام عمل پیشگیرانه به صورت غیرمستقیم میباشد. تعامل با افراد نزدیک (فامیل، دوستان، همکاران و . ) میتواند سطح درک فرد را از جدی بودن خطر بیماری بالا برده و در تصمیم گیری نسبت به اقدامات پیشگیرانه از ابتلا به بیماری اثر بگذارد (Ludolph, 2017).

انگ اجتماعی⁵

انگ اجتماعی در حوزه سلامت به رابطه منفی بین فرد بیمار (یا دارای علائم بیماری) و گروهی از افراد گفته می شود. در یک اپیدمی، به اینچنین افرادی، کلیشه، انگ و برچسب تبعیض آمیز زده می شود و از اجتماعات داخلی بین فردی (خانواده و دوستان)، قومی یا بین المللی طرد میگردند. این رفتارهای تبعیض آمیز و انگ اجتماعی در مورد ویروس COVID-19 به دلیل جدید و ناشناخته بودن، ترس از ابتلا و شیوع سریع آن نسبت به دیگر موارد مشابه شدت بیشتری دارد و ممکن است پیامدهای مخاطره آمیزی چون پنهان کردن بیماری از سوی افراد، عدم پیگیری کار درمانی یا نادیده گرفتن رفتارهای پیشگیرانه و سلامت محور منجر شود. به منظور مقابله با انگ اجتماعی سه اقدام موثر عبارتند از:

1.      احترام به افراد و توانمندسازی آنها از طریق تمامی راههای ارتباطی و رسانه ای

اطلاعاتی که در اختیار مخاطبان قرار می گیرد در جهت آگاهی بخشی کامل از بیماری، تعداد مبتلایان، بهبودیافتگان، ارائه پیامهای مثبت و امیدبخش از راههای پیشگیری و یافتن درمانهای احتمالی باشد. از سوی دیگر از تاکید صرف بر تعداد قربانیان، استفاده از واژه های اغراق آمیز و ترس برانگیز مشابهت با بیماریهایی چون طاعون، دادن برچسبهای نادرست و نژادپرستانه به بیماری "ویروس ووهان"، "ویروس چینی"، "ویروس آسیایی"، اشاره به افرادی که بیماری را منتشر کرده یا به دیگران سرایت داده اند، خودداری شود.

انتشار پرچم چین در یک رونامه دانمارکی با تغیردادن ستاره ها با ویروس کرونا

مجله آلمانی Der Spiegel

2.      حمایت از ارائه نقش و مسئولیت پذیری

دولتها، شهروندان، رسانه ها، افراد معروف و تاثیرگذار مذهبی، مشهور در فضای واقعی یا مجازی هر کدام می توانند به نحوی در کاهش انگ اجتماعی از بیماری و در نهایت کنترل بحران، کاهش تنش، افزایش همیاری افراد در دوران سخت به دیگران یاری برسانند. با گردآوری داده های موثق از منابع معتبر، کوشش شود این پیامها به سریعترین و ارزانترین راه ممکن (شبکه های مجازی) بین افراد انتشار یابد. به طور مثال میتوان با راه اندازی پویشهای مردمی در ایجاد فضای شادتر در دوران ترس و اضطراب بحران، از افرادی که بهبود یافته اند، امید رابه مردم بازگرداند. به طور مثال در ایران پویش #مدافع_سلامت از زحمات پزشکان و پرستاران که به نوعی در خط مقدم این بیماری هستند، قدردانی به عمل آید.

3.      انتشار پیامهای ارتباطی

در طراحی و انتشار پیامهای ارتباطی در زمینه سلامت در زمان بحران باید کوشش شود تا از صحت علمی محتوا، انسجام و قابلیت اجرایی عمل توصیه شده اطمینان حاصل کرد. از سوی دیگر در شیوه های اجرای پیام از تکنیکهای متقاعدسازی و خلاقیت غافل نشد(Johns Hopkins Center for Communication Programs, 2020).

به طور مثال پخش پیامهای نادرست در شبکه های مجازی منجر به بروز پیامدهای جبران ناپذیر و خطر مرگ در میان مردم به دلیل مصرف الکل صنعتی شد.

تحلیل گفتمانی چهار اینفوگرافیک منتشر شده در رومه نیویورک تایمز برای آگاه رسانی و پیشگیری از بیماری ابولا در سال 2014 بر اساس سه متغیر رنگ (سرد و گرم)، زمینه فرهنگی (بالا و پایین) و نوع فرهنگ (جمع گرا و فردگرا) نشان داد که استفاده از رنگهای گرم در تصویر میزان درک خطر را افزایش میدهد. از سوی دیگر بصری سازی داده ها در میان فرهنگ زمینه بالا و جمع گرا (مانند چین و ژاپن) به دلیل پذیرش پیام به صورت غیرمستقیم اثربخشتر است. همچنین در این پژوهش پیشنهاد شد به دلیل اثربخشی محتوای بصری در مقابل متن بهتر است تا جای ممکن داده ها به صورت شکل و نمودار مقایسه ای ارئه شود و برای درک بهتر اطلاعات مختصر تشریحی هم در کنار تصاویر قرار گیرد. (Welhausen, 2015).

ارتباطات بحران⁶ و مخاطره⁷

در برون رفت از رخدادهای ناگهانی طبیعی، اجتماعی، سلامت محور و .، راهکارهای کنترل آن تحت عنوان مدیریت ارتباطات بحران در پژوهشها و مطالعات متعدد صحبت شده است. هرچند در کنار این موضوع کنترل عوامل شناخته شده که ممکن است در آینده شرایط زندگی افراد یک اجتماع را درگیر کند به عنوان ارتباطات مخاطره یا ریسک در نطر گرفته می شود. علی رغم تفاوتهای اندک، در بیشتر موارد این دو مبحث دارای اشتراکات متعددی می باشد. در مدل پیش رو با ترکیب مولفه های دو شکل ارتباطات ذکرشده به فرایندی کاربردی برای روبروشدن با بحرانهای اضطراری فراهم آورده است.

مدل مفهومی ارتباطات مخاطره آمیز بحرانی (Seeger et al., 2018)

در زمینه ارتباطات بحران، موسسه کارگزار روابط عمومی نیز شش گام موثر در زمینه مدیریت رسانه ای کرونا را پیشنهاد داده است:

• ارتباطات و آگاهی رسانی
• تشویق به مشارکت
• مدیریت شایعات و اطلاعات گمراه کننده
• آموزش و ظرفیت سازی
•  مستندسازی و ارزیابی

در انتها کمپینی که در ارتباط با نفی انگ اجتماعی درباره کرونا طراحی با شعار Stop the Spread طراحی شده است توجه بفرمایید.

تیزر را مشاهده کنید

منابع

پورحسین، رضا (1393). روان شناسی ارتباطات وتبلیغات، معرفی برخی شیوه های تبلیغاتی و ارتباطات با استفاده از یافته های روان شناختی: جزوه درسی، دانشگاه تهران.

کرمی، محمدتقی و علم الهدی، سیدعبدالرسول (1394). ارتباط عفیفانه به مثابه نظریهای فرهنگی-ارتباطی، معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 3، صص 48-27.

عاملی، سعیدرضا (1398). مفهوم فرهنگ و ارتباطات بین فرهنگی: جزوه درسی درس ارتباطات بین فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

فاضلی، نعمت الله، برای نجات جامعه باید مسئولانه، خلاقانه، نقادانه و همکارانه مبارزه کنیم، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 21 اسفند 1398، https://bit.ly/2U7AsTO.

نظری مقدم، جواد، کرونا، یک تلنگر؛ وم یادآوری ریشه های فرهنگی و دینی، خبرگزاری بین المللی قرآنی، 13 اسفند 1398، https://bit.ly/2vkY8vp.

راهنمایی پیشنهادی مدیریت رسانه ای ویروس کرونا، شبکه روابط عمومی؛ شارا، 6 اسفند 1398، https://bit.ly/2TPhuCe.

Broadband Commission for Sustainable Development (2018), Working Group on Epidemic

Preparedness: Preventing the spread of epidemics using ICT. Broadband Commission for

.Sustainable Development

Ludolp , R., Schulz, P.J & Chen, l. (2018) Investigating the Effects of Mass Media Exposure on the Uptake of Preventive Measures by Hong Kong Residents during the 2015 MERS Outbreak: The Mediating Role of Interpersonal Communication and the Perception of Concern, Journal of Health Communication, 23:1, 1-8, DOI: 10.1080/10810730.2017.1388455.

Seeger MW, Pechta LE, Price SM, Lubell KM, Rose DA, Sapru S, Chansky MC, Smith BJ. A Conceptual Model for Evaluating Emergency Risk Communication in Public Health. Health Secur. 2018 May/Jun;16(3):193-203. doi: 10.1089/hs.2018.0020.

Social Stigma associated with COVID-19: A guide to preventing and addressing social stigma, Johns Hopkins Center for Communication Programs, 24 February 2020.

Welhausen, C.A. (2015). Visualizing a Non-Pandemic: Considerations for Communicating Public Health Risks in Intercultural Contexts, Technical Communication, 62:4, 244-257.

زیرنویس:

1. Critical Thinking
2. Creativity
3. Communication
4. Cooperation
5. Social Stigma
6. Crisis Communication
7. Risk Communication

انسان برای برقراری ارتباط نیازمند معرفی خود به دیگران است، چه از بدو تولد که این کار توسط والدین صورت می­گیرد، چه پس از بلوغ جسمی/ فکری و ورود به عرصه اجتماعی (جامعه پذیری) که با کنش­/رفتار، گفتار و حتی نوع زبان بدن (پوشش ظاهری و ارتباط غیرکلامی) این عمل انجام می­شود. در حقیقت این معرفی، پاسخ به پرسش کیستی یا همان هویت است. هرچند برخی از ویژگی­های آن مانند نام، جنسیت، محل تولد، هوش و . انتسابی و بخشی دیگر چون اخلاق، مهارت، موقعیت اجتماعی (تحصیل، شغل و درآمد) و . اکتسابی است.

هویت، احساسی درونی است که انسان سعی دارد با نمادها و نشانه­ هایی آن را تحقق بخشد. هر انسانی تمایل دارد که هویت خود را آگاهانه در گروهی خاص جست­وجو کند. تمایل انسانها برای دستیابی به هویت­های جمعی منجر به پذیرش حتی چندین هویت مختلف همزمان می­شود. چنانکه تعلق همزمان به خانواده، دین، قومیت، ملیت و تمدن می­تواند در هویت هر انسانی با هم سازش داشته باشند (گل­محمدی، 1381: 91). به طورمثال یک زن می­تواند علاوه بر نقش هویتی خود به عنوان همسر/مادر در خانه، در محیط اجتماعی نقش کارمند یک اداره، عضویت بسیج، داوطلب سازمان هلال احمر و . را بر عهده گیرد. فرد به طور یقین برای انجام نقش خود در هر گروه ارتباطی باید برخی وظایف مختص به گروه را بپذیرد و نسبت به اصول جمع پایبند باشد. همگرایی و تفاهم در گروه علاوه بر حفظ هویت فردی، نیازمند دستیابی به توانایی عملکرد صحیح در هویت اجتماعی وی می­باشد، تا گروه را در دستیابی به اهدافش یاری برساند.

به بیان دیگر یکی از مولفه­ های چالش برانگیز که به شخصه در طول دوران زندگی با آن مواجه بودم همین نحوه شکل­ گیری هویت اجتماعی و حفظ روحیه جمع­گراییست. افراد در ایجاد ارتباط چه در سطح گروه­های کوچک دوستانه، دانشجویی، پژوهشی یا سطح وسیع­تر بین المللی بالاخص در ایران با مشکل مواجه بوده ­اند. به طور مثال در دوران دانشجویی تصمیم گرفتم تا پایان­نامه خود را به همراهی یکی از دوستانم که قبلا هم سابقه کار تیمی داشتیم انجام دهم. اما از همان ابتدای کار با چالش­هایی چون سختی گرفتن مجوز و موافقت آموزش دانشکده تا دیدگاه منفی دیگر همکلاسی­ها مبنی بر اینکه نتیجه کار یقینا ضعیف خواهد شد، روبرو شدیم. اما در نهایت مدیر گروه، استاد راهنما و هیئت داوری از حجم کمی و کیفیت خروجی کار، بی­نهایت رضایت داشتند و پروژه نمره کامل را کسب کرد. یا در مورد دیگر، مشکلات بوجود آمده در تشکیل گروه برای انجام تئاتر دانشجویی را تجربه کردم؛ هماهنگ­کردن افراد، تعهد به حضور به موقع در تمرینات، حفظ بودن متن و . . هرچند در زمینه ارتباطات بین فرهنگی نتیجه به گونه دیگری بود. حضور در دانشگاه تهران در کنار دانشجویان از کشورهای دیگر روی دیگر سکه را در ارتباطات گروهی در سطح ملی یا بین­المللی برایم رقم زد. افراد نسبت به ارتباط با دانشجویان خارجی، تشکیل گروه­های پژوهشی بسیار منعطف­تر بودند تا میان دیگر همکلاسی­های خود و بدون درنظر گرفتن تفاوت­های فرهنگی به­آسانی با یکدیگر تعامل می­کردند.

در دنیای امروز به دلیل جهانی ­شدن، وابستگی کشورها از لحاظ اقتصادی، ی، آموزشی و .، افراد را پیش از گذشته نیازمند برقراری ارتباط ­های گسترده­تر در سطح بین ­المللی کرده است، بدون آنکه پیش­زمنیه­ های متفاوت بخواهد خللی در آن ایجاد کند. به طور مثال در بحران کنونی کرونا هنگامی که پزشکان از چین، ایران، ایتالیا و . با یکدیگر به صورت مجازی برای تبادل آخرین اطلاعات درمانی از طریق ویدئو کنفرانس جلسه می­گذارند، تنها به هم­اندیشی برای عبور از این معضل جهانی می­اندیشند. حال این سوال پیش می­ آید که برای حل تعت و تفاوت­های درون گروهی در انواع سطوح قومی، ملی یا بین ­المللی در حوزه­ های نظری ارتباطات بین ­فرهنگی چه اندیشه ­هایی شده است.

هویت

در متون مختلف نظری، تعاریف متفاوتی از صاحب­نظران ارائه شده است، اما از نظر ریچارد جنکینز (1381) آنچه هویت اشخاص را مشخص می­سازد، اغلب چیزی است که دیگری در آن­ها می­بیند و این مفهوم با چهار معنی شباهت، تفاوت، شناسایی (طبقه ­بندی افراد) و تثبیت (درجه بازتابی بودن یا درک حضور دیگران) در ارتباط است.

به بیان کلی، هویت به درک و تلقی مردم از این که چه کسی هستند و چه چیزی برایشان معنادار است مربوط می­شود. این درک و تلقی در پیوند با خصوصیات معینی شکل می­گیرد که بر سایر منابع معنایی الویت دارد. جامعه شناسان اغلب از دو نوع هویت سخن می گویند: هویت اجتماعی و هویت شخصی. این شکل­های هویت فقط از نظر تحلیلی از هم جدا و متمایز می­شوند اما در واقع پیوند تنگاتنگی با یکدیگر دارند. هویت شخصی، ما را به عنوان افرادی جدا و مجزا از یکدیگر متمایز می­کند و به معنای رشد و تکوین شخصی است که از طریق آن معنای یگانه و منحصر به فردی از خویشتن با جهان پیرامون خود خلق می­کنیم (گیدنز، 1386: 46). عوامل متعددی در شکل­گیر هویت فردی و اجتماعی نقش دارند عوامل شکل ­دهنده هویت اجتماعی عبارتند از: خانواده، رسانه­ های جمعی، ساختارهای اجتماعی، آموزش و پرورش، گروه­های مرجع، جهانی ­شدن (سبحانی­ جو، 1383).

هویت اجتماعی

هویت اجتماعی عبارت است از شیوه ­هایی که به واسطه آن­ها افراد و جماعات در روابط اجتماعی خود از دیگران متمایز می­شوند که در نهایت حاصل آن، برقراری روابط و پیوندهای هویتی و متمایزساختن نظام­مند شباهت و تفاوت میان آن­هاست (جنکینز، 1381: 7). هویت اجتماعی به معنای ویژگی­ها و نشانه­ هایی است که از طرف دیگران به یک فرد نسبت داده می­شود و تعیین می­کند که وی اساسا چه کسی است. در عین حال، این ویژگی­ها شخص مذکور را به افراد دیگری مربوط می­کند که همین خصوصیات و کیفیات را دارند. هویت­ اجتماعی بعد جمعی دارد و نشان­دهنده شیوه­های همسانی افراد با دیگران می­باشد. به طور کلی هویت­ اجتماعی مشخص می­کند که افراد چگونه و از چه نظر شبیه دیگران هستند (گیدنز، 1386: 46). هویت اجتماعی نمودیافته در شخصیت، جدا از دنیای اجتماعی دیگر افراد، معنایی ندارد. فردها بی ­همتا و متغیر هستند، اما شخصیت کاملاً به­صورت اجتماعی و به ­واسط مراحل گوناگون فرآیند اجتماعی­شدن و جامعه ­پذیری ساخته میشود (گل­محمدی، 1381: 223-222). در دسته ­بندی هویت اجتماعی می­توان زیرشاخه ­های متعددی از هویت­های گوناگون را ملاحظه کرد: جنسیتی، نژادی، مذهبی قومی، ملی، منطقه­ای، سازمانی، بین ­المللی و مجازی (Samovar et al., 2013).

نظریه­ های متمرکز بر هویت در تعاملات بین فرهنگی

در چهار نظریه که در ادامه مطرح شده است بر مذاکره یا مدیریت به منظور انطباق هویتها در تعاملات بین فرهنگی تمرکز کرده­اند. نظریه هویت فرهنگی (کولیر و توماس، 1988)، نظریه مدیریت هویت (کوپاچ و ایماهوری، 1993)، نظریه مذاکره بر سر هویت (تینگ-تومی، 1993) و نظریه ارتباطی هویت (هکت، 1993).

در نظریه هویت فرهنگی، با طرح فرضیاتی، پنج اصلی بدیهی را درباره نحوه مدیریت هویتهای فرهنگی در تعاملات مطرح می­شود. افراد درباره هویت­های چندگانه در گفتمان با یکدیگر مذاکره می­کنند؛ ارتباطات بین فرهنگی از طریق گفتمانی و ابراز هویت شکل­ می­گیرد؛ توانایی ارتباطات بین­ فرهنگی به مدیریت معانی، مذاکره بر سر معانی (مشترک، قواعد و پیامدهای مثبت) و  اعتبار بخشیدن به هویتهای فرهنگی (همانندسازی و پذیرش گروهی دارای نظام­های مشترک معانی و هنجاری/ قواعد رفتاری)؛ هویتهای فرهنگی تابعی از قلمرو، برجستگی و شدت می­باشند.

• هرچه هنجارها و معانی در گفتمان تفاوت بیشتری داشته باشند، تماس بین فرهنگی تر است.
• هرچه افراد بیشتری توانایی ارتباطاتی بین فرهنگی داشته باشند، بهتر می توانند به ایجاد و حفظ روابط بین فرهنگی بپردازند.
• هرچه هویتهای فرهنگی در گفتمان تفاوت بیشتری داشته باشند، تماس بین فرهنگی تر خواهد بود.
•  هرچه هویت فرهنگی یک شخص با هویت فرهنگی شخص دیگر سنخیت بیشتری داشته باشد، توانایی بین فرهنگی بیشتر خواهد شد.
• ارجاعات زبانی به هویت فرهنگی به­ طور نظام­مند با عوامل اجتماعی  بافتی نظیر شرکت کنندگان، نوع رویداد و موضوع همبستگی دارند. هرچه هویتهای فرهنگی بیشتر ابراز شوند، رابطه آنها با هویتهای دیگر از اهمیت بیشتری برخوردارست.

در نظریه مدیریت هویت، توانش ارتباطاتی بین فردی و جنبه­ های گوناگون هویت افراد از طریق نمایش چهره مطرح می­شود. توانایی ارتباطات بین فردی باید شامل توان فرد در مذاکره موفق بر سرهویتهای به طور متقابل قابل قبول در تعامل باشد. همچنین فرد باید کوشش کنند تا در برخوردهای بین فرهنگی با با انتخاب صحیح میان تنش دیالکتیک به مدیریت چهره بپردازند. الف) چهره دوستی در برابر چهره مستقل؛ ب) چهره توانش در برابر چهره مستقل، و ج) چهره مستقل در برابر چهره دوستی یا توانش.

کوپاچ و ایماهوری (1993) می­گویند توانش توسعه روابط بین فرهنگی سه مرحله را طی می­کند نخستین مرحله فرآیندها آزمون و خطا در خصوص یافتن هویتهایی است که ارتباط گران در آنها مشابهت­هایی دارند. مرحله دوم دربرگیرنده درهم گره خوردن هویتهای مشارکت­کنندگان و ایجاد یک هویت رابطه­ای همگرا (علی رغم هویت فرهنگیواگرای بین آن­ها). مرحله سوم دربرگیرندة مذاکره مجدد برسر هویتهاست. مخاطبان بین فرهنگی توانا از هویت رابطه­ای در حال ظهور و به صورت محدود تعریف شده خود که در مرحله دوم شکل گرفته، به عنوان بنایی برای مذاکره مجدد درباره هویتهای فرهنگی جداگانه خود استفاده می­کنند.

در نظریه مذاکره درباره هویت توانش ارتباطاتی بین فرهنگی فرآیند مذاکره مؤثر درباره هویت بین دو تعامل گر در یک رویداد ارتباطاتی جدید است. تفاوتهای فرهنگی براحساسی که هر فرد از خود دارد تأثیر می گذارند، خود-همانندسازی دربردارنده امنیت و آسیب پذیری است. هرچه خود-همانندسازی افراد به صورت امن­تری انجام پذیرد، افراد بیشتر پذیرای تعامل با اعضای سایر فرهنگها خواهند بود. هرچه افراد بیشتر احساس آسیب پذیری کنند، دچار اضطراب بیشتری در تعاملات می­شوند. آسیب پذیری افراد تحت تأثیر نیاز آنان به امنیت قرار دارد. هرچه عزت نفس افراد و اقدامی که برای عضویت خود در جمع قائل اند، بیشتر باشد، هنگام تعامل با بیگانگان کاردانی و ابتکار بیشتری از خود بروز می­دهند. انگیزه افراد برای ارتباط برقرار کردن با بیگانگان بر میزان جست وجوی آنان برای یافتن منابع ارتباطاتی تأثیر می­گذارد. هرچه ابتکارات شناختی، عاطفی و رفتاری افراد بیشتر باشد، آنان در مذاکره درباره هویت کارآمدتر خواهند بود. هرچه منابع ارتباطاتی افراد گوناگون­تر باشد، در زمینه تأیید، هماهنگی و تطبیق هویت تعاملی کارآمدترند. سرانجام این که هرچه منابع ارتباطاتی افراد متنوعتر باشد، در ایجاد اهداف تعاملی به طور مشترک و ایجاد معانی و قابلیت درک هویت متقابل انعطاف پذیرترند.

نظریه‌ی ارتباطاتی هویت حاکی از این است که هویت فرآیندی ارتباطی است؛ از این جهت برای شناخت هویت افراد می‌توان بافت تبادل پیام‌های آن‌ها را مطالعه کرد. هویت­ها از نظر هکت (1993) دارای خصوصیات فردی، اجتماعی و گروهی‌اند؛ دیرپا و متغیرند؛ جنبه عاطفی، شناختی، رفتاری و معنوی دارند؛ دارای سطوح تفسیر محتوایی و رابطه‌ای هستند؛ دربردارنده معانی ذهنی و اسنادی هستند؛ رمزهایی هستند که در قالب مکالمات بیان می‌شوند و در اجتماعات تعیین کننده عضویت هستند؛ هویت‌ها دارای خصوصیات معنایی هستند که در قالب نمادها، معانی و برچسب‌های اصلی بیان می‌شوند؛ هویت‌ها شیوه های ارتباطات مناسب و مؤثر را تجویز می‌کنند. از نظر هکت هویتها در رابطه با افراد دیگر ظهور پیدا میکنند، هویتها در روابط به منصه ظهور میرسند، روابط سبب ایجاد هویتها به عنوان پدیده های اجتماعی می شوند (بی.گادیکانست، ام.لی، نیشیدا و اوگاوا, 1385:  27-23).  

تعهد گروهی

 افزون بر نظریه ­های فوق یکی از مولفه­ های مهم در موفقیت برقراری ارتباط و مدیریت هویت اجتماعی در گروه (قومی، ملی یا بین فرهنگی)، رعایت مومات تعهد گروهی است. تعهد به هویتهای خاص، در فرآیند تعامل بین زمینه و هویت، ظهور پیدا میکند. برای مثال هر زمیان هویت گروهی مورد تهدید واقع شود و امکان رهاشدن از آن هویت اجتماعی وجود نداشته باشد، ممکن است عدم علاقه به تعهد در طول زمان تبدیل شود.  انسجام گروهی نیز اغلب به صورت مفهومی بر اساس روابط بین فردی اعضای گروه، تأثیرات گروهی بر هویت فردی و ارزیابی انتظارات اعضای گروه درباره یکدیگر یا تمایل به همنشینی یا فاصله گرفتن از گروهی خاص بر اساس مزیت عضویت در گروه تعیین میگردد. برخی از هویت های گروهی ممکن است آنقدر برای شخص مهم باشد که بر دیگر هویت های اجتماعی فرد نیز تاثیر گذارد.

المنتور و همکاران (2002) در پژوهشی با تداخل میزان تعهد به هویت و ویژگیهای متن اجتماعی، تعدادی از موقعیتهای اجتماعی را ترسیم نمودند که ممکن است در شرایط تهدید گروهی واکنشهای مختلف ادراکی، عاطفی و رفتاری در شش حالت ایجاد شود.

1) در این حالت پاسخها ادراکیست تا عاطفی و رفتاری، که بیشتر به سمت عدم درگیری فردی به دلیل عدم جود تهدید و تعهد پایین به گروه منجر میشود.

2) در این مرحله فرد تمایل دارد تا هویت متمایزی را به دلیل تعهد بالایش به گروهی ایجاد کند که در نهایت عزت نفس جمعی تمایز رفتاری را ایجاد میکند.

3) این تهدید فردی ممکن است فرد تمایلش برای باقی ماندن در یک گروه و برچسب خوردن را از دست بدهد.

4) علی غم تهدید فردی فرد همچنان حاضر است به دلیل تعهد بالایش، همچنان به گروه پایبند باشد. در این مرحله تاثیر به صورت ادراکی میباشد.

5) فرد برای حفظ هویت فردی خود ممکن است هویت اجتماعی دیگری را بیابد یا به دلیل داشتن تعهد هرچند اندک به گروه به همدردی با اعضا بپردازد.

6) فرد به دلیل تعهد بالایش، متمایزبودن علی رغم پیامدهای کلیشه ای، همچنان وفاداری اش را حفظ میکند (Ellemers et al., 2002).

جمع بندی

در زمینه مدیریت هویت در ارتباط گروهی در سطوح مختلف قومی، ملی یا بین فرهنگی، مباحث و سخن بسیار است که پرداختن به آن در این محدوده دشوار است. به طور کلی هر عضو باید بکوشد تا با درک درست از هویت فردی و هویت اجتماعی گروه، توانایی و هوش کامل ارتباطاتی کلامی (زبان) و غیر کلامی (همانگی زبان بدن و ظاهر)، اگاهی کامل از اهداف گروه، شناخت پیش زمینه های فرهنگی/قومی اعضای دیگر در کاهش تنشهای احتمالی از طریق پیشبینی تهدیدها، مذاکره برای یافتن راه حل مناسب و دیگر راهکارهای خلاقانه بکوشد و در هم افزایی توانایی دیگر اعضا برای حفظ گروه و رساندن به اهداف تعیین شده نقش بسزایی ایفا کند.

منابع:

بی.گادیکانست, ویلیام؛ ام.لی, کارمن؛ نیشیدا, تسوکاسا و اوگاوا, نائوتو. (1385). نظریه ­پردازی درباره ارتباطات میان فرهنگی، ترجمه: پیروز ایزدی، رسانه، شماره 67.

جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی، مترجم: تورج یار، تهران: شیرازه.

سبحانی­ جو، حیات­علی (1383) هویت و بحران هویت، پیوند، شماره 301، 49-38.

گل ­محمدی، احمد (1381). فرهنگ، تهاجم، تبادل و تحول، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 6.

گیدنز، آنتونی (1386). جامعه شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.

Ellemers N, Spears R, Doosje B. Self and social identity. Annu Rev Psychol. (2002) ;53:161-86. Review. PubMed PMID: 11752483.